آثار احمدی

آثارِ اَحْمَدی، كتابی تاریخی و كلامی به زبان فارسی، نوشتۀ احمد بن تاج‌الدین استرابادی. برخی از پژوهشگران احتمال داده‌اند كه پدر وی سیدی علوی از فرزندزادگان موسی بن مبرقع بوده كه در هرات می‌زیسته و سپس به بیرجند رفته است، و در این شهر به دست اسماعیلیان به قتل رسیده و در روستای شاخِن از توابع دُرُخش به خاك سپرده شده است. اكنون در این روستا آرامگاهی به نام «تاج‌الدین حسن» وجود دارد. آقابزرگ تهرانی احتمال داده است كه وی برادر سلطان محمدبن تاج‌‌الدین نویسندۀ تحفةالمجالس (چاپ 1274ق / 1858م، تبریز) باشد و این احتمال از این‌رو تقویت می‌شود كه سلطان محمد از آثار احمدی مكرر نقل قول می‌كند. نویسنده عنوان كتاب را از نام خود گرفته است. وی در آغاز كتاب می‌گوید: از هنگام جوانی هرگاه كه اتفاق می‌افتاد و مطالعه‌ای در شرح حال سرور پیامبران می‌كردم، مطالبی از خوانده‌ها فراهم می‌آمد. در این میان گروهی از دوستان از من خواستند تا كتابی در این باب فراهم آورم. از این‌رو، این كتاب را كه شامل روایتهای گوناگون و گفتارهای مختلف بود، گرد آوردم و در این زمینه از كتاب روضة‌الاحباب ]نوشتۀ جمال‌الدین عطاءالله دشتكی شیرازی (د 911ق / 1505م)، به سال 903ق / 1498م[ سود بردم. برخی این كتاب را خلاصۀ روضةالاحباب انگاشته‌اند، ولی اسماعیل آموزگار و علی شریعتی كه این دو را به دقت با هم سنجیده‌اند، گفته‌اند: همان‌سان كه نویسندۀ آثار احمدی در دیباچۀ كتاب یادآوری كرده، روضةالاحباب دارای تفصیل بسیار است و مؤلف آثار احمدی به عنوان یك سند معتبر از آن بهره جسته، ولی حتى یك عبارت كوتاه نیز عیناً از آن در كتاب خویش نقل نكرده است. آنچه میان این دو مشترك است، فقط یك رباعی است. آثار احمدی حاوی بخشی از تاریخ اسلام است كه در آن زندگی‌نامۀ پیامبر اسلام(ص) و جنگهای وی و در پایان اندكی از زندگی‌نامۀ امامان دوازده‌گانۀ شیعیان یاد شده است. در این كتاب، غیبت امام زمان(ع) با دو دلیل اثبات گشته و بیان شده است كه برخی شهرهای مغرب زمین در اختیار اوست. آثار احمدی، برخلاف آنچه برخی مانند خانبابا مشار گمان برده‌اند، تاكنون به چاپ نرسیده است. كهن‌ترین نسخۀ خطی آن كه برخی با احتمالی ضعیف، آن را به خط مؤلف انگاشته‌اند، مورخ 924ق /  1518م است كه در كتابخانۀ انجمن آسیایی بنگال است. نسخه‌های خطی دیگر آن در این كتابخانه‌هاست: مركزی دانشگاه تهران، ‌ملی (تهران)، آیت‌الله مرعشی (قم)، سلطنتی (سابق)، شورای ملی (سابق)، شخصی اسماعیل آموزگار (مشهد)، شخصی سیدجلال‌الدین محدث ارموی (تهران) و رنینگتون (آلمان). هنگامی كه مؤلف دست به كار نگارش كتاب شده، پایگاهی بی‌طرفانه برگزیده و از برادران مسلمان خود به احترام یاد كرده و در سخن گفتن از رجال صدر اسلام همواره جملۀ «رضی‌الله عنه» را افزوده است، ولی در نسخه‌های دیگر كه در اوایل سدۀ 11ق / 17م كتابت شده است، نسخه‌نویسان بی‌پروایی ویژه‌ای نشان داده‌اند و این برخلاف وصیت مؤلف است كه از فضلای زمان می‌خواهد اگر سهوی در اثر او ببینند، آن را چنان اصلاح كنند كه «رابطۀ عناد و شایبۀ تعصب و فساد» از آن پدید نیاید.

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة، 1 / 6؛ آموزگار، اسماعیل، «آثار احمدی»، نامۀ آستان قدس، س 7، شم‍ 2 (فروردین 1346ش)، صص 81-90؛ آیت‌الله مرعشی، فهرست خطی، 1 / 293-294؛ سلطنتی (سابق)، فهرست خطی دینی، صص 1-2؛ شورای ملی (سابق)، فهرست خطی، 6 / 222؛ كتابخانۀ مركزی، فهرست خطی، 2 / 470-471؛ كتابخانۀ ملی، فهرست خطی، 1 / 274، 6 / 3-4؛ مشار، خانبابا، فهرست چاپی فارسی، 1 / 34.

بخش معارف اسلامی